Usuwanie zaćmy to jeden z najczęściej wykonywanych zabiegów okulistycznych na świecie. Postęp technologiczny oraz doskonalenie technik fakoemulsyfikacji (PKE) pozwalają dziś na bardzo szybkie i bezpieczne odzyskanie ostrości wzroku. Wciąż jednak pozostaje pytanie: czy lepiej operować jedno oko, a potem drugie, czy zdecydować się na zabieg obustronny tego samego dnia?

Strategie jednoetapowe vs. dwuetapowe

Współcześnie pacjent może wybrać między dwuetapowym planem (czyli operacją kolejno każdego oka w odstępie kilku dni lub tygodni) a strategią jednoetapową ? PKE w obu oczach tego samego dnia (tzw. ISBCS ? Immediate Sequential Bilateral Cataract Surgery).

Zalety operacji jednoczasowej (oba oczy tego samego dnia):

• szybszy powrót do pełnej ostrości wzroku,
• tylko jedno znieczulenie,
• krótszy okres rekonwalescencji i mniej wizyt kontrolnych,
• wygoda logistyczna ? jedna wizyta, jedno przygotowanie.

Wady:

• minimalnie większe ryzyko infekcji obustronnej (np. endophthalmitis),
• trudniejsza ocena efektu refrakcyjnego po pierwszym oku,
• konieczność większej organizacji opieki pooperacyjnej.

Zalety operacji dwuetapowej (osobne terminy):

• możliwość skorygowania planu soczewki dla drugiego oka na podstawie wyniku pierwszego,
• większe bezpieczeństwo w przypadku infekcji lub powikłań,
• łatwiejsze dostosowanie się wzrokowo do zmian.

Wady:

• dłuższy łączny czas leczenia i rekonwalescencji,
• dwa zabiegi i dwa okresy ograniczeń.

Dobór odstępu czasowego między operacjami

W przypadku strategii dwuetapowej odstęp między oczami zależy od kilku czynników: stanu zdrowia pacjenta, przebiegu pierwszego zabiegu oraz potrzeb zawodowych. Najczęściej odstęp wynosi od 1 do 4 tygodni.

Aspekty praktyczne:

• Bezpieczeństwo: warto odczekać kilka dni, by upewnić się, że pierwsze oko goi się prawidłowo.
• Praca i prowadzenie auta: po pierwszym zabiegu mogą wystąpić trudności z ostrością i głębią widzenia (różnowzroczność). Osoby prowadzące samochód zawodowo powinny odroczyć powrót do pracy do momentu wyrównania wzroku po obu oczach.

Dobór soczewek pod styl życia

Rodzaj wszczepianej soczewki wpływa nie tylko na efekt widzenia, ale także na harmonogram operacji:

• Soczewki monofokalne ? najczęściej wybierane, zapewniają bardzo dobrą jakość widzenia na jedną odległość.
• Soczewki toryczne ? korygują astygmatyzm, wymagają precyzyjnych obliczeń, co często skłania do operacji dwuetapowej.
• Soczewki premium (wieloogniskowe, EDOF) ? pozwalają na uniezależnienie się od okularów, ale mogą wymagać bardzo dokładnej symetrii pomiędzy oczami ? dlatego często preferuje się odstęp czasowy, by dostosować moc drugiej soczewki.
• Monowizja ? jedno oko ustawione do dali, drugie do bliży; wymaga przemyślanego planu i indywidualnych testów przed zabiegiem.

Ryzyka i przeciwwskazania do operacji obustronnej jednego dnia

Nie każdy pacjent nadaje się do ISBCS.
Przeciwwskazania obejmują:

• choroby rogówki (np. dystrofie, keratopatia),
• niestabilny stan ogólny (cukrzyca, nadciśnienie, zaburzenia krzepnięcia),
• ryzyko infekcji,
• różne zaawansowanie zaćmy w oczach,
• brak możliwości zapewnienia sterylnych zestawów instrumentów dla obu oczu.

Plan logistyczny i opieka po zabiegu

Pacjent po usunięciu zaćmy potrzebuje pomocy ? szczególnie w pierwszej dobie po zabiegu. Warto zorganizować:

• osobę towarzyszącą, która odwiezie z kliniki i pomoże w domu,
• miejsce do odpoczynku i unikania wysiłku,
• wsparcie przy zakraplaniu leków (zwłaszcza przy ograniczonej koordynacji).

Przy zabiegu jednoczesnym organizacja pomocy domowej jest kluczowa ? przez kilka godzin po operacji widzenie może być rozmazane w obu oczach.

Zarządzanie pracą i aktywnościami w okresie przejściowym

Po jednostronnym zabiegu pacjent może doświadczyć różnowzroczności ? różnicy w widzeniu między oczami. Wówczas konieczne mogą być tymczasowe okulary korekcyjne lub zasłanianie jednego oka przy pracy z bliska. Zaleca się ograniczenie pracy przy komputerze i prowadzenia pojazdów do czasu wyrównania ostrości wzroku.

Schemat kontroli po zabiegu

Przy operacji jednego oka:

• kontrola po 1 dniu, 1 tygodniu i 4?6 tygodniach,
• po ustabilizowaniu widzenia planowana operacja drugiego oka.

Przy operacji obustronnej:

• kontrola po 1 dniu obejmuje oba oczy,
• kolejne wizyty po tygodniu i po miesiącu.

W obu przypadkach kluczowe jest przestrzeganie zaleceń dotyczących higieny oka, unikania ucisku, kąpieli i wysiłku fizycznego w pierwszych dniach po zabiegu.

Podsumowanie:
Strategia usuwania zaćmy ? jednoetapowa czy dwuetapowa ? powinna być zawsze indywidualnie dobrana. Decyzję podejmuje się wspólnie z okulistą, uwzględniając bezpieczeństwo, styl życia, potrzeby zawodowe i preferencje pacjenta. Współczesna chirurgia zaćmy daje ogromne możliwości ? najważniejsze to zaplanować cały proces świadomie i spokojnie.